Разумная дачка (Якімовіч)
Вельмі кароткі змест
Жыў адзін бедны чалавек з жонкаю. Нарадзілася ў іх дачка. Бацька знайшоў у кустах слабую цялушачку і хацеў зарэзаць яе, каб пачаставаць гасцей на радзінах, але жонка папрасіла пакінуць яе жывой. Цялушка выгадавалася ў слаўную карову.
Калі дачцэ споўнілася сем гадоў, багаты сусед пазнаў у кароўе сваю цялушку і захацеў забраць яе. Яны пайшлі да пана на суд. Пан загадаў ім адгадаць тры загадкі: што на свеце сыцей, што саладзей і што шпарчэй за ўсё. Багаты адказаў, што сыцей за ўсё яго парсюк, саладзей — яго мёд, а шпарчэй — яго жарабец. Бедняк жа адказаў, што сыцей за ўсё зямля, бо яна ўсіх корміць, саладзей — сон, бо ён дапамагае забыцца ад гора, а шпарчэй — людскія думкі. Пан прысудзіў карову бедняку.
Пан здзівіўся, што гэта дачка-сямігодка навучыла бацьку так адказваць, і вырашыў праверыць яе разум. Ён прыехаў да бедняка і пазнаёміўся з дзяўчынкай. Потым загадаў бацьку, каб дачка вывела куранят з яек да заўтра. Дзяўчынка адказала, каб пан за дзень высек ляда, узараў, пасеяў і змалаціў проса для куранят. Пан загадаў выткаць з трох сцяблінак льну кашулю. Дзяўчынка папрасіла зрабіць варштат з трох кляновых дубчыкаў. Нарэшце, пан загадаў:
Перадай жа ты ёй, каб яна да мяне не пехатою прыйшла, не на кані прыехала, не голая і не адзетая, і каб падарунак мне прынесла, а я каб не мог яго прыняць.
Дзяўчынка закруцілася ў рыбацкую сетку, села на кіёк і паехала да пана з зайцам. Калі пан нацкаваў на яе сабак, яна выпусціла зайца. Пан узяў яе за дачку. Калі пан паехаў за граніцу, дзяўчынка рассудзіла спрэчку двух дзядзькоў пра жарабя. Пан узлаваўся і прагнаў яе, сказаўшы, каб яна ўзяла з маёнтка што пажадае. Дзяўчынка напаіла пана віном, ён заснуў, і яна павезла яго да бацькі дахаты. Калі пан прачнуўся, дзяўчынка сказала, што ўзяла яго, бо ён сам загадаў. Пан уцёк, пакінуўшы карэту з канямі.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на главы — умоўны.
Нараджэнне дачкі і выратаванне цялушкі
Жыў адзін бедны чалавек са сваёй жонкаю. Калі ў іх нарадзілася дачка, трэба было спраўляць радзіны, але ў сям'і не было ні хлеба, ні нічога іншага, каб пачаставаць гасцей.
Бядняк пайшоў на рэчку па ваду і ўбачыў у кустах слабую, лядаштую цялушачку, якая сама не магла ўстаць. Ён прынёс яе дахаты і прапанаваў жонцы зарэзаць, каб было чым пачаставаць гасцей. Але жонцы спадабалася рыжанькая і лысенькая цялушачка.
Яна адказала, што лепш яе выгадаваць — калі дачка падрасце, будзе ёй малако. Бацька паслухаў жонку, і яны пачалі гадаваць цялушачку. Цялушка акрыяла і расла як на дражджах.
Спрэчка з багатым суседам і суд у пана
Дачка таксама расла як на дражджах і ўдалася такой разумніцай, що і старыя ахвотна слухалі яе. З лысенькай цялушкі выгадавалася слаўная карова. Калі дзяўчынцы споўнілася сем гадоў, яна пачала сама пасвіць карову.
Аднойчы багаты сусед загледзеўся на карову бедняка і запытаўся, адкуль у яго такая добрая карова. Бядняк расказаў яму ўсё, як было. Багацей заявіў, що гэта яго цялушка — ён выкінуў яе, не думаючы, што яна ўстане на ногі, і цяпер хоче забраць карову назад.
Бядняк адказаў, што ён яе гадаваў, і яна цяпер яго. Калі багаты не згадзіўся, яны пайшлі да пана на суд.
Тры загадкі і мудрасць дачкі-сямігодкі
У пана багаты падаў руку і прывітаўся, бо багаты з багатым — свае людзі. Пан запрасіў яго сесці ў крэсла, а бедны стаяў ля парога, зняўшы шапку, і пан на яго нават не глядзеў.
Пан выслухаў абодвух і вырашыў загадаць ім тры загадкі.
Загадаю вам тры загадкі: што на свеце сыцей за ўсё? што на свеце саладзей за ўсё? што на свеце шпарчэй за ўсё? Хто адгадае, таму і карова застанецца.
Ім трэба было падумаць і прыйсці заўтра з адгадкамі. Бедны чалавек вярнуўся дахаты і плакаў. Дачка запыталася, чаго ён плача, і бацька расказаў пра загадкі пана. Дзяўчынка супакоіла яго, сказаўшы, што заўтра што-небудзь прыдумаюць. Багаты прыйшоў дадому і радаваўся. Яго жонка адказала, што адгадваць няма чаго: сыцей за іх рабога парсюка нікога няма, саладзей за ліпавы мёд ад іх пчол таксама няма нічога, а шпарчэй за іх гнедага жарабца ніхто не зможа бегчы.
Назаўтра яны прыйшлі да пана. Багаты адказаў, што сыцей за яго парсюка, саладзей за яго мёд і шпарчэй за яго жарабца нічога няма. Бядняк жа адказаў так:
...няма нічога сыцей за зямлю, бо яна ўсіх корміць; няма нічога саладзей за сон, бо хоць якое гора, а заснеш, дык і забудзешся; і няма нічога шпарчэй за людскія думкі...
Бядняк правільна адгадаў, і пану прыйшлося прысудзіць яму карову. Пан запытаўся, хто навучыў яго так адказваць, і бядняк адказаў, що яго дачка-сямігодка. Здзівіўся пан і захацеў паглядзець разумную дзяўчынку.
Новыя выпрабаванні ад пана: яйкі, лён і варштат
Пан прыехаў да бедняка, калі той быў у полі. Дзяўчынка сустрэла пана і падказала яму прывязаць коней да саней або да калёс, што стаялі на двары. Пан убачыў, што дзяўчынка сапраўды надта разумная. Ён пагаварыў з ёй і сказаў, каб увечары бацька да яго прыйшоў. Калі бядняк прыйшоў увечары, пан даў яму рэшата яек.
На, — кажа, — занясі дачцэ і скажы, каб яна пасадзіла на іх квактуху і вывела мне да заўтра куранят на снеданне. А не зробіць гэтага — загадаю бізуноў даць.
Бацька прыйшоў дахаты засмучаны і плакаў. Дачка супакоіла яго і сказала маці спячы яечню на вячэру. Раніцай дачка дала бацьку пусты гаршчок і загадала сказаць пану:
Скажы, каб ён за дзень ляда высек, выкарчаваў і ўзараў, проса пасеяў, зжаў і змалаціў ды ў гэты гаршчок насыпаў куранят карміць.
Пан падкруціў вусы, паморшчыўся і прызнаў, що дачка разумная. Тады ён узяў тры сцяблінкі льну.
Скажы дачцэ, каб яна да заўтра гэты лён сцерла, спрала, выткала і пашыла мне з яго кашулю.
Дачка дала бацьку тры кляновыя дубчыкі і загадала папрасіць пана пасадзіць іх, вырасціць за ноч і зрабіць варштат для кросен. Пан пачырванеў і прызнаў, що дачка разумная.
Апошняе выпрабаванне і ўсынаўленне панам
Тады пан загадаў ёй прыйсці не пехатою і не на кані, не голай і не адзетай, прынесці падарунак, які ён не зможа прыняць. Калі зробіць усё гэта, то вазьме яе за дачку, а калі не — дрэнна ёй будзе. Дачка засмяялася і загадала бацьку злавіць жывога зайца. Яна закруцілася ў рыбацкую сетку, села на кіёк і паехала з зайцам да пана. Пан нацкаваў на яе сабак, але дзяўчынка выпусціла зайца, і сабакі памчаліся за ім. Пану давялося ўзяць разумную дзяўчынку за дачку.
Суд над дзядзькамі і апошняя хітрасць дзяўчынкі
Неўзабаве пан паехаў за граніцу і загадаў дзяўчынцы не судзіць яго людзей без яго. Але здарылася такая справа: два дзядзькі паехалі з кірмашу — адзін купіў калёсы, другі — кабылу. Па дарозе яны спыніліся адпачыць, а калі прачнуліся, убачылі ля калёс малое жарабятка. Яны заспрачаліся: адзін сказаў, що калёсы ажарабіліся, другі — што кабыла ажарабілася. Яны прыехалі да пана, але яго не было дома. Дзяўчынка рассудзіла іх:
Няхай той з вас, чыя кабыла, выпража яе з калёс ды вядзе ў руках, а той, чые калёсы, няхай цягне іх на сабе ў другі бок. За кім жарабя пабяжыць, той яго і гаспадар.
Жарабя пабегла за кабылаю. Калі пан вярнуўся і дачуўся, што дзяўчынка судзіла без яго, ён узлаваўся і загадаў ёй браць з маёнтка што пажадае і ісці дахаты. Дзяўчынка сказала, што хоче на адыход пачаставаць яго віном. Яна напаіла пана, ён заснуў, і яна загадала слугам запрэгчы каня, палажыла пана ў карэту і павезла дахаты. Дома яна перанесла яго ў сенцы на салому. Калі пан прачнуўся і запытаўся, чаму ён тут, дзяўчынка адказала:
Ты сказаў мне: «Бяры сабе з маёнтка што пажадаеш ды ідзі дахаты». Я і ўзяла цябе. Уставай ды ідзі замест бацькі паншчыну адбываць.
Пачуўшы гэта, пан так драпануў, што толькі яго і бачылі. Нават ад коней з карэтаю адрокся.