Салдат Іванька (Якімовіч)
Вельмі кароткі змест
Салдат Іванька адслужыў дваццаць пяць гадоў, атрымаў сіні білет і пайшоў дамоў з трыма капейкамі.
Па дарозе ён сустрэў жучка, мышку і рака, якія папрасілі па капейцы, абяцаючы дапамагчы ў бядзе. Салдат аддаў ім усе грошы. У горадзе ён даведаўся, што цар абяцаў аддаць сваю дачку за таго, хто яе рассмяшыць. Царэўна ніколі не смяялася. Каралевіч з пер'ямі штурхнуў салдата ў лужыну. Іванька паклікаў сваіх памочнікаў, і яны пачалі мыць яго шынель у рэчцы. Рак стаў на шыйцы, падняў клюшні ўгору, а жучок з мышкай павесілі на іх шынель. Рак паваліўся ў гразь разам з шынялём. Царэўна глядзела на гэта і засмяялася. Яна сказала бацьку, што выйдзе замуж за салдата.
Іванька пасяліўся ў простай хаце ў царскім садзе. Каралевіч, які стаў каралём, пайшоў вайною на цара. Салдат адмовіўся ваяваць, бо ўжо адслужыў сваё. Ён паклікаў памочнікаў, яны прынеслі меч-кладзянец і багатырскага каня. Іванька ўлез каню ў правае вуха, вылез праз левае і стаў прыгожым асілкам. Ён разбіў варожае войска і адсек каралю рукі. Цар не пазнаў яго і падараваў яму сваю хустачку. Потым тры каралі пайшлі вайною. Іванька зноў разбіў іх войскі, адсек бязрукаму каралю галаву, а царэўна падарыла яму свой залаты пярсцёнак. Вярнуўшыся дамоў, ён заснуў у садзе.
Падышла царэўна да рыцара і ўбачыла на яго руцэ свой залаты пярсцёнак, а з кішэні ражок бацькавай хустачкі тарчыць... Пабудзіла царэўна рыцара.
Яна пазнала ў ім свайго мужа і павяла да бацькі. Іванька застаўся слаўным асілкам і жыве да гэтага часу.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на главы — умоўны.
Службу адслужыў: салдат дапамагае жучку, мышцы і раку
Адслужыў у салдатах дваццаць пяць гадоў Іванька, атрымаў сіні білет і пайшоў дамоў. Пры сабе меў ён толькі тры капейкі грошай, але быў добры па натуры — апошнім гатовы падзяліцца.
Ідучы дарогаю, сустрэў ён жучка, які папрасіў у яго адну капейку і пабяцаў, што стане ў прыгодзе, калі бяда будзе. Салдат аддаў яму капейку, і жучок паляцеў сваёю дарогаю.
Ішоў далей Іванька і думаў, што яшчэ дзве капейкі засталіся. Але тут паказалася мышка, якая таксама папрасіла капейку і пабяцала дапамагчы ў бядзе. Салдат аддаў і ёй капейку.
Ішоў Іванька далей і думаў, што піць не будзе, а купіць за апошнюю капейку махоркі. Але тут выпаўз з-пад мосціка рак і таксама папрасіў капейку, абяцаючы дапамагчы. Аддаў салдат і апошнюю капейку.
Біля царскага палаца: як салдат рассмяшыў царэўну
Прыйшоў Іванька ў вялікі горад і ўбачыў каля царскага палаца поўна народу — багатыя князі, каралі, генералы і гусары. Адны іграюць на дудках і скрыпках, другія спяваюць вясёлыя песні, трэція фокусы паказваюць. Асабліва стараўся нейкі каралевіч з пер'ямі на капелюшы — усіх распіхваў, сам наперад рваўся.
Салдат спытаў у царскага слугі, што тут адбываецца.
Слуга растлумачыў, што ў цара ёсць адзіная дачка, якая зроду яшчэ не смяялася, і ніхто не можа рассмяшыць яе. Цар абвясціў, што той, хто яе рассмяшыць, стане яе мужам.
Салдат падхрабрыўся, падкруціў вусы і пачаў прабірацца бліжэй да палаца, думаючы, што можа яму ўдасца яе рассмяшыць. Але каралевіч з пер'ямі на капелюшы закрычаў на яго, схапіў за каўнер і піхнуў прэч.
Салдат спатыкнуўся і плюхнуўся ў брудную лужыну. Устаў ён мокры, запэцканы, шынялёк у гразі. Падумаў Іванька, як жа цяпер высушыцца, і ўспомніў пра жучка, мышку і рака — можа, яны дапамогуць у бядзе. Толькі ён так падумаў, як сталі перад ім жучок, мышка і рак. Яны спыталіся, якая ў яго бяда. Салдат скінуў шынялёк, і памочнікі павалаклі яго на рэчку.
Убачыла гэта царская дачка з палаца і задзівілася — што за камедыя? Памылі яны шынель і пацягнулі на бераг сушыць. Стаў рак на шыйцы, клюшні ўгору падняў, а жучок з мышкай павесілі на клюшні шынель. Рак не ўтрымаўся і паваліўся ў гразь разам з шынялём. Зноў пацягнулі яны шынель у рэчку мыць, вымылі і зноў на ракавых клюшнях развесілі. Мышка выкручвае, а жучок вакол шыняля лятае, крыльцамі махае, вецер наганяе, каб хутчэй сох.
Царэўна глядзела, глядзела на ўсё гэта ды і засмяялася. Пайшла да бацькі і кажа: ...не рассмяшыў мяне... а рассмяшыў просты салдат. За яго я і пайду замуж.
Вяселле з царэўнай і жыццё ў простай хаце
Цар хоць і не рады быў, што яго зяцем будзе просты салдат, але нічога не зробіш. Стаў салдат мужам царскай дачкі, але жыць у палацы не захацеў.
Я да палацаў, — кажа, — не прывык: буду жыць у простай хаце. Ты мне, жонка, толькі салдацкіх харчоў сюды прысылай і махоркі паболей.
Пабудавалі яму простую хату ў царскім садзе, і застаўся ён там жыць. Жыў і бяды не знаў.
Першая вайна з каралём
Тым часам каралевіч з пер'ямі на капелюшы сам стаў каралём, але ніяк не мог забыцца крыўды, што царская дачка выйшла замуж не за яго, а за простага салдата. Сабраў ён сваё войска і пайшоў на цара вайною. Паслаў цар дачку па салдата — пара на вайну ехаць. Але Іванька адмовіўся — ён ужо адслужыў сваё, у яго сіні білет. Заплакала жонка і сама паехала з бацькам на вайну.
А салдат набіў у люльку цэлую васьмушку махоркі і так запыхкаў, што ўвесь царскі сад дымом завалакло. Выкурыў люльку і сказаў сам сабе, што добра б былі тут жучок, мышка і рак — яны б параілі, як караля зваяваць. Тут як бачыш сталі перад ім жучок, мышка і рак. Яны спыталіся, чаго клікаў. Салдат сказаў, што хоче з імі параіцца, як караля зваяваць. Яны пабяцалі дапамагчы.
Мышка з ракам прынеслі з царскіх скляпоў меч-кладзянец, а жучок паляцеў у чыстае поле і прывёў багатырскага каня з сярэбранаю грываю.
Конь стукнуў перад салдатам капытом і сказаў, каб лез у правае вуха, праз левае вылазіў. Улез Іванька каню ў правае вуха, праз левае вылез і стаў такім малайцом-асілкам, што ні ў казці сказаць, ні пяром апісаць. Сеў Іванька на багатырскага каня і паехаў на вайну. Прыехаў, бачыць — каралеўскае войска б'е царскае войска. Стукнуў Іванька шпорамі каня пад бакі і рынуўся ў гушчу каралеўскага войска.
Як махне мячом-кладзянцом, дык па правы бок войска як мякіна сыплецца, па левы — як салома сцелецца. Цэлы дзень... ваяваў Іванька. Збіў-змалаціў ён варожае войска...
Падляцеў да караля, адсек яму рукі па самыя плечы і паехаў да цара. Цар не пазнаў яго. Спытаўся, хто ён будзе — якога роду-звання. Салдат нічога не адказаў. Цар спытаў, чым жа яго ўзнагародзіць за храбрасць. Салдат сказаў, што нічога не трэба, толькі дай царскую хустачку на памяць. Цар даў яму сваю хустачку. Прыехаў Іванька ў сад, улез каню ў левае вуха, праз правае вылез і стаў такім, як быў. Пусціў каня на волю, а сам пайшоў у сваю хату.
Вярнуліся цар з дачкою з вайны. Усюды ў трубы трубяць, скачуць, спяваюць — такая радасць усім! Прыйшла царская дачка да салдата Іванькі і сказала, што дарэмна ён не паехаў з імі — паглядзеў бы, што там было. Не зваявалі б яны караля, каб не адзін бравы рыцар.
Дарэмна ты не паехаў з намі! ...не зваявалі б мы караля, каб не адзін бравы рыцар... Вось каб гэта мой муж такім быў! А то не пашанцавала мне, беднай, на добрага мужа...
Салдат сказаў, каб не лаяла яго, а несла хутчэй салдацкіх харчоў і махоркі. Прынесла жонка харчоў і махоркі.
Другая вайна супроць трох каралёў
Вылечыўся той бязрукі кароль і зноў абвясціў, што ідзе вайною на цара і яго дачку. І не адзін, а з двума другімі каралямі ў хаўрусе. Збіраецца стары цар на вайну, пасылае дачку па мужа. Яна папрасіла, каб паехаў за бацьку, бо ідзе на іх царства вялікае войска аж трох каралёў, а бацька стары ўжо — ваяваць не можа. Але салдат сказаў, што куды яму ехаць — ён ужо сваё адваяваў. Жонка спытала, што ж яны рабіць будуць, калі тыя іх зямлю заваююць. Салдат адказаў, што не заваююць — той храбры рыцар дапаможа ім. Але яны ж не ведаюць, хто ён і дзе яго шукаць. Салдат сказаў, што нічога, ён сам іх знойдзе. Заплакала жонка і паехала са старым бацькам на вайну.
А салдат паеў усе харчы, выкурыў усю махорку і сказаў сам сабе, што вось каб цяпер тут яго памочнікі былі! Толькі ён так сказаў, як з'явіліся перад ім жучок, мышка і рак. Яны спыталіся, што скажа ім добры салдат. Ён адказаў, што хоче з імі параіцца, як трох каралёў зваяваць. Яны пабяцалі дапамагчы. Прыцягнулі мышка з ракам з царскіх скляпоў новы, у тры разы большы, меч-кладзянец, а жук паляцеў у чыстае поле, у зялёныя лугі і прывёў адтуль новага багатырскага каня з залатою грываю.
Конь тупнуў перад салдатам капытом і сказаў, каб лез яму ў правае вуха, у левае вылазіў. Улез Іванька каню ў правае вуха, у левае вылез і стаў такім малайцом-асілкам, што ні ў казцы сказаць, ні пяром апісаць. Конь сказаў, каб садзіўся на яго, паедуць каралеўскія войскі малаціць. Сеў Іванька на багатырскага каня і паехаў на вайну. Прыехаў, а там каралеўскія войскі цара з дачкою акружылі і крычаць ім, каб у палон здаваліся. Як урэзаўся Іванька ў варожае войска, як пачаў біць яго. Направа махне — войска як мякіна сыплецца, налева махне — як салома сцелецца. Каго сам сячэ, а каго конь капытамі топча. Тры дні і тры ночы ваяваў Іванька. Збіў-змалаціў усё варожае войска, потым падляцеў да бязрукага караля і адсек яму галаву. Сказаў, што цяпер яму, паганцу, больш на іх зямлю не хадзіць. А два другія каралі ледзь жывыя ўцяклі.
Пад'ехаў Іванька да царскага шатра. Цар з радасцю сустрэў яго. Спытаўся, хто ён такі, якога роду-звання. Іванька нічога не адказаў. Цар спытаў, чым жа яго ўзнагародзіць, храбры рыцар. Іванька сказаў, што нічога не трэба — дай толькі на памяць залаты пярсцёнак яго дачкі. Вельмі ж спадабаўся царскай дачцэ рыцар — яна і аддала яму свой залаты пярсцёнак. Сеў Іванька на каня, ды толькі яго і бачылі. Прыехаў дамоў змораны, не змог нават каню ў левае вуха ўлезці, у правае вылезці, а як сноп зваліўся на траву ды заснуў багатырскім сном. Спаў ён суткі, спаў другія, а конь пасецца ў садзе, бо гаспадар не паспеў яго ад сябе адпусціць.
Праўда аб багатырскім рыцары
На трэція суткі вярнуўся цар з вайны. І тут такі баль пайшоў па ўсёй сталіцы! Музыка іграе, народ весяліцца. Пайшла царская дачка ў сад да свайго мужа. Думае, можа, ён там ужо з голаду памёр. Уваходзіць у хату, глядзіць — нікога няма. Яна туды-сюды, аж бачыць — у садзе залатагрывы конь пасецца, а каля яго прыгожы рыцар спіць. Падышла царэўна да рыцара і ўбачыла на яго руцэ свой залаты пярсцёнак, а з кішэні ражок бацькавай хустачкі тарчыць. Пабудзіла царэўна рыцара. Спыталася, хто ён будзе, слаўны рыцар. Ён адказаў, што як хто — муж яе, салдат Іванька!
Зарадавалася царэўна, што такім прыгожым стаў яе муж, узяла яго за руку, павяла да бацькі.
Вось, — кажа, — тата, хто нас з бяды выбавіў: муж мой, радавы салдат Іванька! І паказала бацьку свой залаты пярсцёнак і яго імянную царскую хустачку.
Ну, Іванька не стаў болей лезці багатырскаму каню ў левае вуха, а так і застаўся слаўным асілкам. Кажуць, ён і цяпер жыве.