Сцяпан – вялікі пан (Вольскі)
Вельмі кароткі змест
На ўскраіне невялікага сяла жыў бедны шавец, які шыў боты для войска.
Аднойчы падчас царскага палявання на яго двор прыбегла Лісіца, якая хавалася ад пагоні. Сцяпан схаваў яе ў хаце. Калі прыехалі Цар з Царэўнай, шавец адрамантаваў чаравічак царскай дачцы. Генерал забраў усе боты, але не заплаціў.
Лісіца вырашыла дапамагчы Сцяпану і высватаць яму Царэўну. Яна ўзула боты, якія падарыў ёй шавец, і пайшла ў лес. Там яна пераканала ваўкоў і зайцоў, што яны належаць Сцяпану – Вялікаму Пану і павінны служыць яму.
Лісіца пераапранулася ў Пасла і прыйшла да Цара з прапановай ад Сцяпана – Вялікага Пана ажаніцца з Царэўнай. У падарунак яна прывяла зайцоў і ваўкоў. Генерал арыштаваў Сцяпана і загадаў яму пашыць чаравічкі для Царэўны. Звяры выратавалі шаўца з цямніцы. Калі Цар прапанаваў Сцяпану стаць генералам, той адмовіўся:
– Не, бацюхна Цар, не! – рашуча адмовіўся Сцяпан. – Быў я шаўцом, шаўцом і застануся... Няма мілей работы, чым шыць народу боты!..
Падрабязны пераказ па дзеях
Назвы дзеяў у пераказе — умоўныя.
Дзея 1. Сустрэча шаўца Сцяпана з царскім дваром і хітры план Лісіцы
На ўскраіне невялікага сяла ў небагатым падворку жыў бедны шавец Сцяпан. Ён сядзеў каля сваёй пахілай хаціны і шыў боты для войска, напяваючы пры гэтым песню пра сваю працу.
Няма мілей работы!
Чым шыць для войска боты!
Няма,
Няма
Работы мне мілей!
Адны ў мяне турботы –
Пашыць салдатам боты,
А грошы атрымаю,
I стане весялей.
Раптам з-за лесу пачуліся гукі паляўнічага рога і гоман мноства людзей. На падворак убегла перапалоханая Рыжая Лісіца, якая прасіла ратавання ад пагоні. Цар з прыдворнымі забаўляўся паляваннем.
– Ратуй мяне, добры чалавек! Ратуй ад пагоні! Цар з прыдворнымі паляваннем забаўляюцца... – Бяжы, Ліска, у хату – пад лаву схавайся! – і Сцяпан крыху пасунуўся са свайго месца
Ледзь толькі Лісіца схавалася, як на падворак заехалі салдаты-коннікі на чале з вусатым Генералам. Ён спытаў у шаўца пра Рыжую Лісіцу, але Сцяпан адказаў, што не бачыў яе. Генерал расстроіўся, бо такі каўнер быў бы добрым падарункам для царскай дачкі.
Неўзабаве прыехаў сам Цар з Царэўнай у шыкоўнай карэце. Царэўна накульгвала, бо чаравік аказаўся зацесным. Генерал прапанаваў паслугі шаўца для рамонту абутку. Калі Сцяпан узяўся за работу, яго вочы сустрэліся з вачыма Царэўны, і ён загледзеўся на яе прыгажосць.
Дзея 2. Лісіца набірае ваўкоў і зайцоў на службу да Сцяпана
Пасля таго, як Цар з Царэўнай ад'ехалі, а Генерал забраў усе боты, не заплаціўшы за іх, засмучаны Сцяпан застаўся без грошай. Тады з хаты выскачыла Лісіца і прапанавала дапамогу.
– Хочаш, царскую дачку за цябе высватаю? – Ты што, ці не з глузду з'ехала?! – Хочаш?! – хітравата падміргнула Ліска. – Бачыла, як ты ўслед ёй глядзеў...
Лісіца папрасіла ў Сцяпана панскія боты, каб сабакі па слядах яе не знайшлі. Сцяпан аддаў ёй боты, якія прыхаваў для продажу на кірмашы. Узрадаваная Ліска адразу ўсцягнула іх і заспявала песню пра сваю ўнікальнасць.
Я не проста Ліска,
Друг харошы мой.
З кім сябрую блізка, –
Знойдзе шчасце той.
Абыдзі ты
Усе лясы, –
Больш няма
Такой Лісы!
Лісіца ў новых ботах пабегла па ўзлеску і сустрэла на палянцы сямейку зайцоў, якія весяліліся і спявалі пра заечую капусту. Калі яны ўбачылі Лісіцу, то спачатку перапужаліся, але яна запэўніла, што нікога не кране.
Лісіца загадала зайцам загадку пра найгоршага ворага для зайцоў. Малады заяц адгадаў, што гэта лісіца, але Ліска абурылася. Тады Старэйшы Заяц шэптам сказаў правільны адказ - воўк. У гэты момант на паляну сапраўды выскочыў Галоўны Воўк са сваёй зграяй.
Ваўкі схапілі зайцоў і пачалі з імі танцаваць страшэнны танец, але Лісіца іх спыніла, сказаўшы, што нясе важную навіну. Яна паказала свае незвычайныя боты, і ўсе звяры здзівіліся. Лісіца растлумачыла, што боты дапамагаюць ратавацца ад сабак, а падарыў іх ёй Сцяпан - Вялікі Пан.
Звяры зацікавіліся магчымасцю атрымаць такія ж боты і згадзіліся ісці на службу да Сцяпана. Лісіца навучыла іх казаць, што яны ад Сцяпана - Вялікага Пана, і ўсе разом заспявалі песню пра сваю прыналежнасць да славутага гаспадара.
Калі запытаюць,
Кажы без падману,
Бо праўда заўсёды
Мацней за падман:
Усе мы належым
Вялікаму Пану,
Щто імем звычайным
Завецца – Сцяпан!
Дзея 3. Пасольства Лісіцы ў палац і царскі загад пра вяселле
У троннай зале царскага палаца Царэўна сядзела на троне з падкурчанымі босымі нагамі і сумавала. Па ўсёй зале быў раскіданы абутак розных фасонаў. Цар поўзаў на каленях, падбіраючы туфлі і чаравікі, але Царэўна адмаўлялася іх мерыць.
Я сумаваць стамілася
Ад ранку і да ранку.
Чаму я нарадзілася
Царэўнай – не сялянкай?!
Чаму мне не дазволена
Самой хадзіць лугамі
I мяць траву не коламі,
А ўласнымі нагамі?
Царэўна патрабавала прывесці таго самага шаўца, які шыў боты для войска і адрамантаваў ёй чаравічак. Яна пагражала пайсці да яго басанож, калі бацька не выканае яе жаданне. У гэты момант у залу ўваліўся задыханы Генерал з кітайскімі чаравічкамі, але Царэўна і іх адкінула.
Раптам пачуліся ўрачыстыя гукі фанфараў, і ў залу ўвайшоў Пасол ад Сцяпана - Вялікага Пана. Гэта была Лісіца ў адзенні з вышытай золатам камізэлькай, капялюшам з пяром страўса і ботамі. Хвост яна схавала пад плашчом.
Пасол прынёс падарунак ад свайго гаспадара - спачатку ў залу ўбеглі зайчыкі, якія танцавалі і спявалі пра заечую капусту. Потым з'явіліся ваўкі, якія таксама пачалі танцаваць з зайцамі. Цар і Царэўна былі ўражаны такім незвычайным відовішчам.
Пасол тлумачыў, што гэты падарунак прызначаны для забаўлення людзей на вяселлі, і перадаў просьбу свайго гаспадара пра руку Царэўны. Цар спытаў пра незвычайны абутак для дачкі, і Пасол запэўніў, що такі знойдзецца. Царэўна патрабавала, каб прывялі таго шаўца, які адзін толькі можа пашыць ёй чаравікі.
Цар згадзіўся на ўмовы: прывесці шаўца і дачакацца прыезду Сцяпана - Вялікага Пана з незвычайнымі чаравічкамі. Калі Царэўне спадабаюцца чаравікі, адбудзецца вяселле. Пасол разам з Царом і Царэўнай пайшлі абедаць, а Генерал загадаў адвесці зверыў у хлеў пад замок.
Дзея 4. Сцяпан у вязніцы і выратаванне звярамі
У цёмнай цямніцы са скляпе сядзеў на камені-валуне шавец Сцяпан. Ён быў адзін, засмучаны, і спяваў песню пра сваё каханне да Царэўны, марыўшы, каб яна была простай дзяўчынай, а не царскай дачкой.
З тых пор, як ты з'явілася,
Не маю я спакою.
Навошта нарадзілася
Ты царскаю дачкою?
Каб простаю дзяўчынаю
Была ты – не царэўнай,
Адзінаю сцяжынаю
Хадзілі б мы напэўна.
Генерал прынёс яму інструменты і загадаў да раніцы пашыць чаравічкі для Царэўны, пагразіўшы смерцю ў выпадку няўдачы. Сцяпан узяўся за работу і пашыў самыя прыгожыя чаравічкі на свеце. Раптам ён пачуў шоргат за сцяной - хтосьці падкопваўся.
З падземнага ходу ў цямніцу паспяшаліся зайцы і ваўкі, а за імі - Лісіца ў адзенні Пасла. Яна пакланілася Сцяпану і назвала яго Вялікім Панам. Узяўшы гатовыя чаравічкі, Лісіца павяла Сцяпана і ўсіх звяроў праз падземны ход на волю.
Дзея 5. Разаблачэнне Генерала і вяселле Сцяпана з Царэўнай
У троннай зале сабраліся фрэйліны і прыдворныя, якія хваляваліся з-за таго, що Царэўна блукае басанож. Яны спявалі песні, асуджаючы яе паводзіны і марэнні пра шаўца. Калі ў залу ўвайшлі Цар з Царэўнай, прыдворныя пачалі іх славіць, але Царэўна спыніла іх.
Царэўна патрабавала прывесці шаўца, а Цар хацеў ведаць пра Сцяпана - Вялікага Пана. Генерал знік недзе, і Цар абвясціў указ пра ўзнагароду за яго пошук. У гэты момант у залу ўвайшоў Пасол і паведаміў, што яго гаспадар праз некалькі хвілін будзе тут.
Пасол расказаў, што на іх у пушчы напалі разбойнікі, але Сцяпан - Вялікі Пан адолеў галоўнага разбойніка і ўзяў яго ў палон. Салдаты прынеслі вялікі мех з разбойнікам, і калі яго развязалі, усе ўбачылі Генерала з завязаным вокам і ў генеральскім мундзіры.
Генерал спрабаваў тлумачыць, што гэта памылка, і крычаў, што Сцяпан - звычайны шавец, а не вялікі пан. Але ў гэты момант у залу ўвайшоў сам Сцяпан у адзенні з царскага пляча ў суправаджэнні ваўкоў і зайцоў. Ён сапраўды выглядаў як вялікі пан.
Вочы Сцяпана і Царэўны сустрэліся, і яны абое не маглі варухнуцца ад хвалявання. Генерал кінуўся на калені перад Царом, крычачы пра падман, але Цар разгневаўся, зняў з яго эпалеты і загадаў выкінуць з палаца. Сцяпан працягнуў Царэўне самыя незвычайныя ў свеце чаравічкі.
Царэўна і Сцяпан заспявалі песню пра сваё каханне, а ён асцярожна надзеў ёй на ножкі новыя чаравічкі. Фрэйліны і прыдворныя захапляліся прыгажосцю абутку і жадалі ім шчасця на вяселлі.
Цар спытаўся, як ён можа аддаць дачку за простага шаўца, але Царэўна адказала, што для яе Сцяпан назаўсёды застанецца Вялікім Панам. Цар прапанаваў Сцяпану генеральскі чын і палову палаца, але той адмовіўся, жадаючы застацца шаўцом і жыць у вёсцы.
– А для мяне ён назаўсёды Сцяпанам – Вялікім Панам застанецца! – упэўнена адказала Царэўна. – Куды мой пан, туды і я!