Тром-сын Безыменны (Якімовіч)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, казачны час. У дзеда з бабаю нарадзіўся сын, але поп адмовіўся хрысціць яго без грошай. Хлопчык застаўся без імені, і дзеці празвалі яго Безыменным. Калі ён падрос, пайшоў у свет шукаць сваё шчасце.
У лесе хлопец сустрэў трох дзядоў, якія назвалі яго Тром-сынам і навучылі розным навукам.
Праз дзесяць гадоў Тром-сын пайшоў у свет. Дзяды далі яму буланага каня і сказалі, як злавіць Жар-птушку. Ён вырваў у яе пяро і прыйшоў да цара, каб вылечыць яго хворых коней. Тром-сын палячыў коней Жар-птушчыным пяром і стаў начальнікам над усімі конюхамі.
Зайздросныя конюхі падгледзелі, чым ён лечыць коней, і данеслі цару. Цар загадаў Тром-сыну дастаць Жар-птушку, потым даведацца, чаму тры дні не свяціла сонца, а затым прывезці Настасею-прыгажуню з дна акіяна-мора. Кожны раз буланы конь дапамагаў Тром-сыну выканаць немагчымыя заданні.
Цар захацеў ажаніцца на Настасеі, але яна патрабавала дастаць яе красу і весялосць. Тром-сын выканаў усё. Настасея пасекла Тром-сына мячом і ўкінула ў кіпень.
Настасея ўкінула пасечанага Тром-сына ў кіпень, ... спырснула гаючаю вадою. ... яшчэ раз спырснула жывучаю вадою — і Тром-сын усхапіўся на ногі. Ды такі стаў прыгожы ... што люба паглядзець!
Цар таксама захацеў стаць прыгожым, але Настасея пасекла яго і выкінула за плот. Тром-сын ажаніўся на Настасеі-прыгажуні і наладзіў гучнае вяселле.
Падрабязны пераказ
Падзел на главы — ўмоўны.
Хлопчык без імя знаходзіць сваю долю і атрымлівае імя Тром-сын
Жылі дзед з бабай. Нарадзіўся ў іх сын, але дзед не меў грошай, каб пап перахрысціў дзіця і даў яму імя. Так хлопчык і застаўся без імені.
Калі хлопчык падрос і пачаў гуляць з іншымі дзецьмі, яны не ведалі, як яго зваць, і самі прыдумалі яму імя — Безыменны. Аднойчы хлопчык вярнуўся з вуліцы і запытаўся ў маткі, чаму ва ўсіх дзяцей ёсць імёны, а ў яго няма.
Маці расказала яму ўсю праўду.
Прыходзіць ён ... і пытаецца ў маткі: — Чаму гэта, мама, ва ўсіх імёны ёсць, а ў мяне няма? ...дык мне жыць у сваім сяле нельга, пайду ў свет шукаць свайго шчасця.
Хлопчык вырашыў пакінуць родную вёску і пайсці ў свет шукаць сваё шчасце. Маці плакала, але сын быў непахісны. Бацькі сабралі яму ў дарогу, што мелі, і ён пайшоў. Доўга ішоў хлопчык і прыйшоў у вялікі густы лес. Пад вечар ён убачыў хатку, дзе жылі тры сівыя дзяды. Хлопчык папрасіў дазволу пераначаваць. Дзяды выслухалі яго гісторыю і згадзіліся прыняць яго.
Дзяды выслухалі, галовамі паківалі і кажуць: — Калі так, жыві ў нас. А імя табе будзе Тром-сын, гэта значыць, будзеш ты ўсім нам тром сынам.
Хлопчык застаўся жыць у дзядоў. Яны яго кармілі, паілі і вучылі ўсялякім навукам. Так ён пражыў каля дзесяці гадоў і вырас у вялікага маладога мужчыну.
Буланы конь і пяро Жар-птушкі. Тром-сын становіцца канюхом цара
Захацелася Тром-сыну свету пабачыць. Дзяды адпусцілі яго і далі буланага каня. Яны сказалі, што ён павінен ехаць лесам трое сутак, а на чацвёртыя прыедзе да вялікай гары, дзе жыве Жар-птушка. Трэба тры разы разагнацца на кані, і на трэці раз ён зможа вырваць з хваста птушкі пяро. Гэтым пяром можна лячыць хворых коней. Пасля гэтага трэба пусціць каня ў запаведныя лугі, а самому ісці ў стольны горад да цара, у якога ўсе коні хворыя, і падрадзіцца іх вылечыць. Калі здарыцца бяда, трэба выйсці ў чыстае поле і паклікаць буланага каня.
Тром-сын паехаў на буланым кані. Трое сутак ён ехаў лесам, на чацвёртыя прыехаў да высокай гары. Над ёю ляцела Жар-птушка, якая зіхацела і гарэла, як сонца. Тром-сын двойчы разганяўся і не злавіў яе, а на трэці раз вырваў з хваста пяро. Ён пусціў каня ў запаведныя лугі, а сам паклаў пяро ў кішэнь і пайшоў да цара. Цар паверыў яму і загадаў ісці на стайню. Тром-сын пачысціў палавіну коней Жар-птушчыным пяром, і яны адразу вылечыліся. Цар узрадаваўся і зрабіў Тром-сына начальнікам над усімі канюхамі.
Здабыванне Жар-птушкі для цара
Канюхі пазайздросцілі Тром-сыну і вырашылі пагубіць яго. Яны падгледзелі, што ён лечыць коней Жар-птушчыным пяром, і паведамілі пра гэта цару. Потым яны сказалі цару, што Тром-сын, п'яным будучы, хваліўся, што можа дастаць для цара саму Жар-птушку.
— Як не можаш! — узлаваўся цар. — Ты ж учора, п'яным будучы, хваліўся, што дастанеш! Глядзі: калі не дастанеш, дык мой меч — твая галава з плеч!
Тром-сын выйшаў у чыстае поле і паклікаў свайго буланага каня. Конь прыбег і расказаў, што трэба рабіць. Цар павінен даць тры кубкі салодка-п'яных напіткаў і свой чысты настольнік. Трэба запрагчы ў карэту самых лепшых коней і паехаць да той гары, дзе начуе Жар-птушка. Пад дубам трэба пасцелець настольнік, паставіць напіткі і схавацца. Жар-птушка нап'ецца і паваліцца без памяці. Тады трэба загарнуць яе ў настольнік і везці ў карэце. Яна будзе перакідвацца ў розных істот, але трымаць яе трэба моцна.
Тром-сын зрабіў усё, як сказаў конь. Жар-птушка нап'ялася напіткаў і паваліла без памяці. Тром-сын загарнуў яе ў настольнік і павёз у карэце. У дарозе птушка перакідвалася ў розных істот, але Тром-сын трымаў яе моцна. Ён прывёз Жар-птушку ў царскі палац. Цар узрадаваўся і пытаўся, чым узнагародзіць Тром-сына. Той адказаў, што нічога не трэба, хоче толькі застацца на стайні.
Падарожжа да сонцавай маткі. Разгадка таямніцы зацямнення
У царстве адбылося зацямненне — тры дні не свяціла сонца. Ніхто не мог растлумачыць прычыну. Канюхі зноў сказалі цару, што Тром-сын хваліўся, што можа даведацца, чаму было зацямненне. Цар загадаў Тром-сыну даведацца пра гэта пад пагрозай смерці. Тром-сын паклікаў буланага каня. Конь сказаў, што трэба папрасіць у цара клубок у тры ніткі — залатую, сярэбраную і шаўковую. Клубок пакоціцца да сонцавай маткі, і там можна будзе даведацца пра прычыну зацямнення.
Тром-сын узяў клубок і пайшоў за ім. Па дарозе ён сустрэў выдру з крумкачом, якія біліся. Яны папрасілі даведацца, дакуль ім біцца. Потым Тром-сын сустрэў кіта-рыбу, якая ляжала на моры, і людзі ездзілі па ёй. Кіт папрасіў даведацца, дакуль яму ляжаць на адным месцы. Клубок прывёў Тром-сына да хаткі, дзе жыла сонцава маці — старэнькая бабуля. Яна схавала Тром-сына ў скрыню пад валовай шкурай. Калі вярнулася сонца, маці пачала распытваць у яго пра ўсё. Сонца расказала, што тры дні паліла акіян-мора, бо хацела выпаліць яго і ўзяць сабе за жонку Настасею-прыгажуню, якая жыве ў акіяне-моры. Таксама сонца расказала, што кіт павінен выкархнуць караблі з людзьмі, якія ён праглынуў, і тады зможа перавярнуцца. А выдра з крумкачом б'юцца таму, што крумкач згубіў дзіця выдры, калі нёс яго хрысціць. Дзіця жыве ў возеры каля трох вербаў.
Здабыванне Настасеі-прыгажуні з дна акіяна-мора
Тром-сын вярнуўся і расказаў кіту і выдры з крумкачом, што чуў ад сонца. Кіт выкархнуў караблі і перавярнуўся. Крумкач знайшоў дзіця выдры, і яны перасталі біцца. Тром-сын прыйшоў да цара і расказаў пра прычыну зацямнення. Цар узрадаваўся. Тром-сын папрасіў застацца на стайні. Ён адлаяў канюхаў за іх хлусню. Канюхі зноў вырашылі пагубіць яго і сказалі цару, што Тром-сын хваліўся, што можа дастаць Настасею-прыгажуню з дна акіяна-мора. Цар загадаў Тром-сыну дастаць яе пад пагрозай смерці. Тром-сын паклікаў буланага каня. Конь сказаў, што трэба папрасіць у цара шаўковы шацёр і прывабны тавар. Трэба паехаць да акіяна-мора, разапняць шацёр і разлажыць тавары. Настасея-прыгажуня будзе катацца на лодцы. Другі раз яна запытае пра тавары. Трэба папрасіць яе падплыць да берага, схапіць яе і везці ў царскі палац.
Тром-сын зрабіў усё, як сказаў конь. Настасея-прыгажуня падплыла да берага, Тром-сын схапіў яе і павёз у царскі палац. Яна спадабалася цару. Цар захацеў ажаніцца на ёй, але Настасея сказала, што няма пры ёй і палавіны яе красы.
Пошукі красы Настасеі-прыгажуні. Дапамога кіта, крумкача і выдры
Цар загадаў Тром-сыну дастаць з дна акіяна-мора ўсю красу Настасеі-прыгажуні. Тром-сын паклікаў буланага каня. Конь сказаў, што трэба ісці на акіян-мора і папрасіць кіта выкінуць з мора залаты куфэрак. У куфэрку — качка, у качцы — залатое яйка, гэта і ёсць яе краса. Тром-сын прыйшоў да кіта. Кіт адышоўся на сем вёрст ад берага, нырнуў на дно і выніс залаты куфэрак. Тром-сын адчыніў куфэрак, а качка выляцела і паляцела на мора. Тром-сын падумаў пра крумкача, і той адразу з'явіўся. Крумкач злавіў качку і разарваў яе, але залатое яйка ўпала на дно мора. Тром-сын падумаў пра выдру, і яна з'явілася. Выдра тры дні шукала яйка на дне, а на чацвёрты дастала яго і аддала Тром-сыну. Тром-сын прынёс залатое яйка Настасеі-прыгажуні. Яна разбіла яго і адразу ўдвая папрыгажэла.
Здабыванне весялосці Настасеі. Цудоўныя прадметы ад Ваўка Ваўковіча, разбойніка, вядзьмара і купца
Цар хацеў вянчацца, але Настасея сказала, што няма яшчэ пры ёй яе весялосці. Цар загадаў Тром-сыну дастаць весялосць Настасеі. Настасея сказала, што трэба ісці ў заморскую пушчу да яе брата Ваўка Ваўковіча. Ён зробіць гуслі-самаграі — гэта і ёсць яе весялосць. Яна дала Тром-сыну сваю хустачку, каб выціраць вочы, калі захочацца спаць. Тром-сын узяў канюхаў і пайшоў у пушчу. Воўк Ваўковіч згадзіўся зрабіць гуслі, але патрабаваў, каб хтосьці свяціў лучынай. Усе канюхі па чарзе свяцілі, але задрымалі, і Воўк Ваўковіч іх праглынуў. Потым Тром-сын сам пачаў свяціць. Яму захацелася спаць, ён дастаў хустачку Настасеі і пачаў выціраць вочы. Воўк Ваўковіч убачыў хустачку сястры і даў Тром-сыну гатовыя гуслі-самаграі.
Тром-сын ішоў назад і іграў на гуслях. Ён сустрэў разбойніка з дубінкаю. Разбойнік пачуў музыку і пачаў скакаць. Ён папрасіў аддаць яму гуслі і даў за іх сваю дубінку, якая можа сама пабіць любую сілу. Тром-сын аддаў гуслі, але потым успомніў пра іх і загадаў дубінцы адабраць гуслі. Дубінка адабрала гуслі. Потым Тром-сын сустрэў вядзьмара, які таксама захацеў гуслі. Ён даў за іх залатую шкатулку, з якой выходзіць цэлае войска. Тром-сын аддаў гуслі, але потым загадаў дубінцы адабраць іх. Потым ён сустрэў купца, які даў за гуслі настольнік, на якім з'яўляюцца стравы і напіткі. Тром-сын зноў аддаў гуслі, але потым загадаў дубінцы вярнуць іх. Цесляры, якіх ён пацешыў музыкай, падарылі яму сякерку, якая можа за адну ноч збудаваць любы палац.
Будаўніцтва палаца. Смерць цара і пераўтварэнне Тром-сына. Вяселле
Тром-сын прыйшоў да стольнага горада. Ён спыніўся на беразе ракі і загадаў сякерцы пабудаваць за адну ноч палац лепшы за царскі. Раніцай стаяў новы прыгожы палац. Тром-сын адчыніў шкатулку, і войска выйшла. Ён разгарнуў настольнік, накарміў сябе і войска, і пачаў іграць на гуслях. Войска маршыравала пад музыку. Цар убачыў гэта і паслаў слугу паклікаць Тром-сына. Тром-сын сказаў, што калі цар захоче, то сам яго наведае. Цар прыехаў з Настасеяй-прыгажуняй. Тром-сын паказваў ім свой палац. Настасеі ўсё падабалася, а цар думаў, як загубіць Тром-сына і забраць сабе палац і войска. На кухні Настасея выхапіла ў цара меч і пасекла Тром-сына на дробныя кавалкі. Потым яна ўкінула іх у кіпень малака, астудзіла і спырснула гаючаю вадою. Усе часткі зрасліся. Яна яшчэ раз спырснула жывучаю вадою, і Тром-сын усхапіўся. Ён стаў прыгожым і стройным асілкам. Цар папрасіў зрабіць і яго такім. Настасея пасекла цара і выкінула за плот. Яна ўзяла Тром-сына за руку і павяла ў палацы. Тром-сын сабраў гасцей, паклікаў бацькоў — родных і названых — і наладзіў гучнае вяселле.
І я на тым вяселлі быў, мёд, віно піў, па барадзе цякло, а ў роце не было. ...Адтуль я далей пехатою пайшоў, да вас прыйшоў і гэтую казку расказаў.