Асілкі (Якімовіч)
Падзел пераказу на главы — ўмоўны.
Загадка камянёў: навуковая і народная версіі
Па палях і лясах беларускай зямлі раскіданы вялікія, вялізныя і нават велізарныя камяні. Яны розныя: адны белыя, гладкія, блішчаць пад сонцам, другія шурпатыя, аброслыя бурым мохам, нібы мядзведзі, трэція пабітыя, быццам падзяўбаныя. Часам можна натрапіць на камень з добрую капу нават там, дзе навокал ні поля, ні лесу — адны нетры балотныя.
Ці бачылі вы вялікія, вялізныя... камяні, раскіданыя па палях ды па лясах? Адны з іх белыя, гладкія... Другія — шурпатыя, аброслыя бурым мохам, як мядзведзі. Трэція — пабітыя, нібы падзяўбаныя.
Адкуль узяліся гэтыя камяні? Хто прынёс іх сюды і рассеяў па зямлі без ладу, дзе папала? Вучоныя людзі тлумачылі гэта так: камяні — гэта валуны з паўночных скалістых гор. Прынёс іх некалі магутны ляднік. Калі пацяплела, ляднік растаў, а абломкі пакрышаных ім горных ланцугоў засталіся на памяць як сведкі далёкіх часоў.
Людзі вучоныя кажуць: гэта — валуны з паўночных скалістых гор. Прынёс іх некалі да нас магутны ляднік. ...абломкі пакрышаных ім горных ланцугоў так і засталіся нам на памяць як сведкі далёкіх часоў.
Аднак старыя людзі расказвалі зусім іншае.
Асілкі: прыход і жыццё ў новых землях
Паводле народных паданняў, даўным-даўно прыйшлі аднекуль на беларускую зямлю асілкі. Гэта былі рослыя, магутныя людзі, як дубы. Жонкі ў іх былі такія ж высокія і дзябёлыя. Дзеці раслі, на бацькоў гледзячы, і станавіліся такімі ж магутнымі.
Даўным-даўно прыйшлі аднекуль на нашу зямлю асілкі. Рослыя, магутныя людзі, як дубы. І жонкі ў іх былі такія ж высокія і дзябёлыя. І дзеці раслі, на бацькоў гледзячы.
Нічога асілкі з сабою не прынеслі, хіба што адну сякеру на ўсіх. Але гэта была не сякера, а сякерышча, і не то медзяная, не то жалезная. Дзяды ўжо таго не памяталі. Аднак нічога іншага асілкам і не трэба было. У лясах вадзілася безліч зверыны, а ў рэках і азёрах — процьма рыбы, хоць апалонікам чэрпай.
Адзенне асілкі шылі са звярыных шкур, а для жылля капалі зямлянкі. Ішлі гады за гадамі, і надумаліся асілкі з зямлянак выходзіць, гарадзішчы будаваць. Тады ўзняўся такі стукат ды грукат, аж слухаць страшна.
Будаўніцтва гарадзішчаў і разбрасанне камянёў
Калі асілак падыходзіў да гонкай хвоі, змяраў вокам — калі годна для будоўлі, вырываў яе з карэннем, абламляў галлё, а камель браў на плячо і нёс на гарадзішча.
Падыдзе асілак да гонкай хвоі, змерае вокам — нішто, годна для будоўлі. Вырве з карэннем, абломіць галлё, а камель — на плячо і нясе на гарадзішча.
А другі асілак знаходзіў дзе добры камень на падмурак, падымаў яго і шпурляў да будоўлі вёрст за дзесяць або за дваццаць — толькі вецер свішчаў. Бывала, і не даляціць камень куды трэба, пляснецца ў лесе ці ў балоце — там і ляжыць. Бо хто ж яго, апроч асілка, падыме?
А другі знойдзе дзе добры камень на падмурак, падыме ды як шпурне да будоўлі вёрст за дзесяць або за дваццаць, толькі вецер свішча! Бывае, і не даляціць камень куды трэба, пляснецца ў лесе ці ў балоце...
Казалі, што асілкі і на зуброў ды дзікіх тураў з такімі вялізнымі камянямі хадзілі. Але назад іх ужо не прыносілі — там, у лясах, яны і заставаліся. А сякера ў іх была адна. Таму яны перакідалі яе, як камяні, з будоўлі на будоўлю. Чэшуць ёю бярвенне на адным гарадзішчы, а з другога за блізкі свет крычаць: «Гэй, браткі-будаўнікі, сякеру на гадзіну-другую падкіньце!» Тыя і падкінуць.
Не толькі ж сілу, а і голас асілкі мелі, што і гром не дакажа. Лятае сякера асілкаў, як маланка, над палямі ды лясамі, гудам гудзе.
Голас асілкі мелі такі, што і гром не дакажа. Лятала сякера асілкаў, як маланка, над палямі ды лясамі, гудам гудзела. Пабудавалі асілкі сабе гарадзішчы і сталі ў іх жыць ды пажываць.
Так, паводле народных паданняў, асілкі параскідалі камяні па беларускай зямлі — ад Дзвіны да Прыпяці, ад Дняпра да Нёмана. Менавіта яны пакінулі гэтыя велізарныя валуны, якія і сёння ляжаць па палях, лясах і балотах. Так расказвалі старыя людзі, перадаючы легенду з пакалення ў пакаленне.
Асілкі — вось хто параскідаў камяні па нашай зямлі — ад Дзвіны да Прыпяці, ад Дняпра да Нёмана. Так расказваюць старыя людзі.
Гэтая легенда пра асілкаў — адна з многіх народных версій паходжання валуноў на беларускай зямлі, якая перадавалася з вуснаў у вусны і захоўвала памяць пра даўнія часы.