Галя (Брыль)
Кароткі змест
Беларуская вёска, прыкладна 1950-я гады. На хутары жылі гаспадыня Галя з двума дзецьмі. Мінулай ноччу яна вярнулася з жніва стомленая. Маленькая дачка Сонечка спытала ў яе, чаму іх называюць панамі. Галя стомлена не ведала, што адказаць. Яна згадвала сваю маладосць.
Калісьці ў вёсцы з’явіўся малады гарманіст Сяргей Юрачка, сірата, пляменнік майстроў-кажушнікаў Торбаў. Галя, маладая, прыгожая дзяўчына, палюбіла яго, але хутка Сяргея арыштавалі як камсамольца. Праз час з жалю выйшла замуж за багатага хутараніна Міколу Хамёнка, чалавека жорсткага і хцівага.
Пасля вызвалення Сяргей вярнуўся і стаў трактарыстам у калгасе. Галя моцна сумавала па ім, адчуваючы, як яе сапраўднае жыццё засталося ў мінулым. Покуль недзе ў полі гудзеў трактар, яе сэрца на момант замірала ў надзеі убачыць любімага.
Галя глядзіць удаль, успёршыся на падаконнік. А гул усё, здаецца, набліжаецца. Так, ён бліжэй, штораз бліжэй!.. «Ідзі, ідзі адтуль, дарагі мой, куды ты пайшоў пад песню свайго гармоніка на вуліцы...»
Аднойчы ноччу Сяргей прайшоў міма яе хаты, не заўважыўшы яе. Галя горка заплакала, адчуўшы сваю адзіноту. Але жыццё працягвалася дзеля дзяцей. Разам з надзеяй на лепшую тую будучыню яна ішла далей, слухаючы гул далёкага трактара.
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы – рэдактарскі.
Жыццё Галі на былым хутары
Калісьці, пры панах, гэта быў хутар з шасцю дзесяцінамі добрага поля, новым вялікім гумном і малой старасвецкай хатай. Цяпер ад хутара застаўся толькі сад, скрыпучы журавель над зрубам студні і тая самая хата. У хаце ад усёй Хамёнкавай сям'і ўцалела толькі нявестка Галя з дзецьмі, хлопцам і дзяўчынкай.
Быў спакойны жнівеньскі вечар. Галін хлопец, падлетак Антось, пайшоў у поле да малатарні. Чарнявая Сонечка сядзела за сталом, запіваючы хлеб сырадоем. Яна спытала ў маці, чаму Лёня Сцяпанаў смяяўся з яе, называючы паненкай і хутаранкай.
Прыезд Сяргея ў вёску і іх першае каханне
Калі Галя толькі на дзеўку бралася, у іх вёску Гаросіцу прыйшлі з Касцюкоў краўцы-кажушнікі, два здаравенныя панурыя браты Торбы. З імі ішоў малады хлопец з гармонікам за плячыма. Гэта быў іх пляменнік, сірата з далёкай вёскі, Сяргей Юрачка.
Вясёлы месяц быў тады ў Гаросіцы. Танцы, песні - штовечар! Юрачка іграў на гармоніку, а дзяўчаты і хлопцы танцавалі. Аднойчы ў нядзелю прыйшоў з суседняй вёскі Качаны Іван Чарнагрэбень, які таксама мог іграць. Юрачка даў яму свой гармонік, а сам запрасіў Галю на танец.
Спачатку любіла Галя адна, баючыся сама сабе прызнацца ў гэтым, саромеючыся лішне пазіраць на яго, каб не падумалі ды не пазналі. Яна была наймалодшая ў іхняй дзявочай кампаніі.
Галя была сірата з самай беднай у Гаросіцы хаты Марылі Парабчанкі. Бацькі ў яе не было, ніколі не было. На пашы дзеці лаялі яе брыдкім словам - байстручка. Але з часам гэта слова абвалілася з яе, як шалуха. Прыгожай, спраўнай вырастала Галачка.
Так пачалося іх каханне. Гэта быў толькі ўступ да вялікага шчасця, што мела прыйсці, што пачалося ў тую ж ноч, калі ён цалаваў яе каля іхняга акна, а Галя закрывала твар рукамі і прасілася...
Праз тыдзень Юрачка пайшоў з дзядзькамі ў Касцюкі, дахаты. І хто мог падумаць, што іх развітанне - навек! Нешта хутка пасля іх першага развітання камсамольца Сяргея паны пасадзілі за краты.
Нежаданае замужжа з Міколам Хамёнкам
У верасні трыццаць дзевятага года, вярнуўшыся ў родную вёску, Сяргей адразу ж пачуў, што дзяўчына яго - за другім. Як гэта сталася, што малады Хамёнак, Данькаў сын, узяў дачку Марылі Парабчанкі?
Гледзячы збоку, для многіх гэта было ясна. Ён закахаўся так, што пайшоў супраць волі бацькоў. А на месцы Галі пайшла б за яго не адна. Такі хутар, ды і хлопец - нічога не скажаш. А што свёкар ліхі чалавек, дык жа не з ім, не з Данькам слінявым жыць.
Сама Галя ведала больш. Мікола лазіў за ёю даўно, яшчэ да Юрачкі. Гаворка пра арышт Сяргея і Галіны горкія слёзы былі днямі ягонай радасці. Спачатку яна, вядома, і гаварыць не давалася, а потым смутак патроху заглух. А Мікола налазіў - штовечар, то больш. Нават плакаў і страшыў, што кончыць, зарэжа і яе, і сябе.
Заступіцца не было каму. Пра гэты замуж шчаслівы трубілі не толькі чужыя - і сваякі, і маці была на яго, Міколавым, баку. Першы раз ён узяў яе ледзь што не сілай. Адразу свет завязаў, заставалася толькі плакаць і моўчкі ісці за ім, у ім шукаць паратунку ад ганьбы.
Жыццё ў сям'і Хамёнкаў
На Данькаў хутар яна прыйшла яшчэ з дзявочым выглядам. Калі ж маладзіцы ўжо нельга было больш схаваць таго, што стала прыкметным раней, чым у хаце чакалі, - у свёкравым вечным зудзенні толькі і чуваць было: "Байстручка, жабрачка, няўдаліца..."
Свёкар Данька... Тры разы за ўвесь час ён быў ласкавы да Галі, гэты чалавек. У першы дзень пасля вяселля свякроў зварыла чыгун бульбы ў лупінах і з чыгуном паставіла на стале. Данька зняў свой каўпак...
Апошняя ласка прыйшла тады, калі яна нарадзіла Антося і, пасля цяжкіх родаў, ляжала цэлы тыдзень у ложку. Свякроў прапанавала зарэзаць курыцу. Гэтая думка не вельмі ўзрушыла Даньку. Не памагала і тое, што сын таксама настойваў на тым, што курыцу ўсё ж такі трэба зарэзаць. Стары паклікаў курыцу ў сені, зачыніўся, злавіў яе ў кутку і ўзяў сякеру.
Паны ўцяклі, а Хамёнак застаўся. Данька не доўга патрываў. Не спаў, не разуваўся ўсю зіму, нават хрысціцца пачаў у сваім каўпаку. "Канец... Канец свету..." - крахтаў ён, лежачы на печы. Напрадвесні старога нарэшце памылі і вынеслі з хаты ўперад нагамі. Назаўтра Мікола ўзяў яго каўпак, шпурнуў з сяней на гарышча і стаў гаспадарыць сам.
Праз год памерла свякроў. Цяпер Галя жыла з мужам і дзецьмі ў хаце адна. Яна стаяла за вішняком, успёршыся на агароджу, і глядзела ў поле, дзе гудзеў трактар Сяргея.
Галя стаіць за вішняком, успёршыся рукамі і грудзьмі на шэрую жэрдку старой агароджы. Галя глядзіць у поле. Ногі ў церпкай, халоднай расе, вочы - недзе далёка, далёка... У пшаніцы, якая даходзіць да самага вішняку, сакочуць конікі.
Вяртанне Сяргея і сустрэча ў час вайны
Сяргей заходзіў у гэтую хату адзін толькі раз. Гэта было напрадвесні сорак чацвёртага года. Нешта апоўначы Хамёнкавых разбудзіў стук у акно. Адчыняць пайшла Галя. Следам за ёй увайшло толькі двух партызан, рэшта стаяла з коньмі на двары.
Адзін з партызан спытаўся ў Міколы, чаму ён хворы. Мікола пачаў апраўдвацца, але партызан перабіў яго: "Віляеш, як сука, і нашым, і вашым. Народ абліваецца кроўю, а ты..." Партызаны прыйшлі за Хамёнкавай кабылай Каштанкай, якую гаспадар хаваў у тарпе саломы.
Галя не пайшла за імі ў гумно, засталася ў сенцах, на парозе, у адчыненых дзвярах. Хутаючыся ў незашпілены кажушок, яна чула маладую гутарку вольных, шчаслівых людзей. Сярод іх быў і Сяргей, які быў камандзірам. Ён пазнаў Галю і павітаўся з ёй, але яна толькі апусціла вочы і ціха адказала.
Праз тыдзень Юрачка пайшоў з дзядзькамі ў Касцюкі, дахаты. І хто мог падумаць, што іх развітанне - навек!.. Цяпер вось стой ды слухай, як за пшаніцай, за вырваным ільном гудзе яго вясёлы працавіты трактар.
Бяссонная ноч Галі і надзеі на іншую будучыню
Цяпер Галя стаяла ў жнівеньскі вечар за вішняком і слухала, як гудзе трактар Сяргея. Яна хацела крыкнуць яму, але не магла. Вярнуўшыся ў хату, яна легла побач з дачкой, якая яшчэ не спала.
«Не трэба ёй пакуль што бачыць маіх слёз, не трэба ведаць, што думаю я пра таго, хто стаў на гора наша бацькам яе, а маім мужам... Давай, дачушка, лепш заснём...»
Сонечка спытала ў маці, дзе іх тата. Галя адказала, што ён хутка прыедзе. Дзяўчынка не паверыла, бо маці заўсёды так казала. Потым яна ўспомніла, што Лёнька называў яе бацьку спекулянтам, і спытала, што гэта значыць. Галя раззлавалася і загадала ёй спаць.
Раніцай Галя ішла па расе каля пшаніцы ў поле. Яна думала пра тое, што Мікола не толькі спекулянт, але і баязлівец, злосны, плюгавы, шкодны чалавек. Ён ніколі не быў бацькам яе дзецям, не быў ёй мужам. Яна ўспамінала, як ён адрошчваў бараду, каб падабацца немцам, а потым галіўся, баючыся партызан.
«Дзядзька Іван, я не хачу там жыць, вазьміце вы мяне назад у нашу вёску. Зрабіце мне хатку, і мы з Антосем адробім, за ўсенька адробім. Здыміце з мяне яго прозвішча, дзядзька Іван...»
Галя ўбачыла Сяргея, які ішоў па дарозе. Яна схавалася ў пшаніцы, каб ён яе не заўважыў. Яна глядзела на яго і думала: "Вярніся ты хоць як-небудзь назад, мая харошая, мая загубленая маладосць!"
Не, гэта ты харошая, ты, маё сонейка, ты лепшая за ўсіх! І доля твая будзе не такой, як у мамы. Ніхто не насмяецца з твайго жыцця... А трактар гудзе і гудзе... Там - не Сярожка. Ды гэта нічога.