Зялёная школа (Брыль)
Кароткі змест
Беларускае мястэчка, гады Вялікай Айчыннай вайны. Пяцігадовая Ася Фунт цудам выратавалася, калі фашысты расстралялі яе сям'ю.
Спачатку яе хавала старая Зося, пасля дзяўчынкай апекавалася чужая сям’я і патрапіла ў партызанскі лагер. Там яна пазнаёмілася з Анатолем.
У лагеры арганізавалі партызанскую "зялёную школу", дзе Ася і Анатоль маглі вучыцца на ўлонні прыроды. Аднойчы падчас дажджу дзеці беглі дахаты, калі Ася раптоўна пачула, як нехта кліча яе:
— Ася! Ася! — крычаў незнаёмы з вінтоўкай за плячыма. Пакінуў каня і бег насустрач, расставіўшы рукі... Не, ён не быў незнаёмы для ўсіх, бо дзяўчынка назвала, ускрыкнула і, апынуўшыся на руках у мужчыны, абняла яго шыю рукамі.
Гэта быў яе бацька Айзік, які стаў партызанам. Яго лічылі загінулым, але ён жывы. Разам яны паехалі ў іншы сямейны лагер, дзе, па словах бацькі, таксама з'явіцца "зялёная школа".
Падрабязны пераказ па главах
Назвы глаў у пераказе – умоўныя.
Глава 1. Гісторыя Асі і яе выратаванне
У беднай яўрэйскай сям'і шаўца Айзіка Фунта жыла маленькая кучаравая дзяўчынка Ася, якая была апошнім дзіцём. Яе бацька быў вядомы ў мястэчку сваёй беднасцю і любоўю да песні пра вясну, якую ён напяваў, гледзячы ў акно.
Пра бацьку яе, шаўца Айзіка Фунта, раней гаварылі ў мястэчку: «Жыве чалавек: сямёра дзяцей, а селядца на ўсіх купляе аднаго». Апроч дзяцей была яшчэ жонка і цешча; цешча зусім старая, а жонка заўсёды хворая.
Калі ў мястэчка прыйшлі фашысты, жыццё сям'і змянілася. Кожную раніцу паліцаі выганялі яўрэяў-мужчын на рынак і здзекваліся з іх. Айзік хацеў змагацца разам з суседам Міколам, але баяўся за лёс сваёй сям'і.
Аднойчы шэрай восеньскай раніцай мястэчка разбудзілі стрэлы і жудасны крык. Ася памятала толькі, як праз сон, што ўсе яны беглі паміж платоў і хат, а потым нехта падхапіў яе на рукі і панёс. Дзяўчынка апынулася ў хаце чужой бабулі, якая схавала яе на печы і загадала не плакаць.
— Дур-на-я, дур-нень-ка-я, ціха!.. I Ася сціхла. Яна толькі ўсхліпвала і цяжка, глыбока ўздыхала. — Лезь туды і сядзі, — сказала бабуля, падсаджваючы яе на печ. — Толькі ж глядзі — не плач, каб ніхто не пачуў.
Дзяўчынка хавалася ў цёмным кутку печы, але часам забывалася на загад і плакала, клічучы маму і тату. Стомленая ад плачу, яна заснула. Калі прачнулася, то пазнала ў бабулі Зосю, якая раней насіла ваду на каромысле і якую дзеці дражнілі.
Глава 2. Падарожжа Асі з бабуляй Зосяй
Зімой Зося разбудзіла дзяўчынку да свету і сказала, што яны пойдуць далёка-далёка. Ася спытала, ці пойдуць яны туды, дзе мама і тата, на што бабуля адказала, што, магчыма, і туды. Усю ноч Зося не спала, бо даведалася ад суседа Якава Мароза, што нехта пранюхаў пра яўрэйскае дзіця ў яе хаце.
Яна дачакалася, пакуль пачало шарэць, і разбудзіла дзяўчынку. Што будзе, то будзе, а чакаць далей нельга. Зося падаіла казу, напаіла Асю цёплым малаком і, закутаўшы яе як найцяплей, панесла прэч з мястэчка...
Зося цяжка ступала па рыхлым адліжным снезе, несучы дзяўчынку на плячах. Калі рукі нямелі, яна спускала малую на снег, і Ася ішла сама. Але дарога была доўгай, і бабуля зноў брала дзяўчынку на плечы, баючыся сустрэць каго-небудзь з фашыстаў.
Глава 3. Зялёная школа ў партызанскім лагеры
Мінула больш года. Прыйшла яшчэ адна ваенная вясна. У партызанскім лагеры жыў хлопчык Анатоль, які лічыў, што вясна ў лесе прыгажэйшая, чым дзе-небудзь яшчэ. Ён спаў на пасцелі з яловых лапак, а сонца заглядвала ў акенца зямлянкі.
Мама Анатоля вярнулася з паляны з поўным вядром малака і пабудзіла сына. Хлопчык спытаў, ці прыехаў тата, але мама адказала, што тата прыедзе заўтра. Затое ноччу прыехала новая сям'я з Пяскоў.
Выйшаўшы на двор, Анатоль убачыў незнаёмую дзяўчынку, якая глядзела на дзятла. Хлопчык вырашыў пазнаёміцца з ёй, але спачатку напалохаў яе, імітуючы стральбу са свайго "аўтамата". Дзяўчынка прадставілася як Ася і расказала, што яе бацькоў няма, а яна жыве ў дзядзькі Сцяпана пасля смерці бабулі Зосі.
Анатоль пахваліўся, што ў іх ёсць школа, і павёў Асю паказаць яе. "Зялёную школу" зрабілі нядаўна па ініцыятыве камісара брыгады. Партызаны прывезлі парты, стол і школьную дошку, а мужчыны з сямейнага лагера згарадзілі вялікую павець.
Праз сцены гэтай павеці відаць былі неба, і сонца, і лес, — бо і сцен тых сапраўдных не было, а проста падпоркі з бярозавых жэрдак. Каб школу не заўважылі з самалётаў, страха была з яловых лап, а падпоркі для хараства дзяўчынкі аплялі дзеразой...
Настаўніца, цёця Тоня, сустрэла дзяцей каля ўваходу ў павець. Яна пагладзіла Асю па галаве і пасадзіла яе разам з Анатолем за парту. Настаўніца расказала дзяўчынцы, што школу назвалі Зялёнай, бо яна партызанская, і цяпер Ася таксама стала партызанкай.
Глава 4. Сустрэча Асі з бацькам
Па пушчы ехаў адзінокі коннік, партызан-разведчык. Яму было сумнавата, і ён ціха напяваў песню пра вясну. Ён успамінаў тую страшную раніцу, калі загінулі ўсе яго родныя. Раптам пачаўся дождж, і коннік збочыў з дарогі туды, дзе былі зямлянкі.
У гэты час дзеці беглі са школы, хаваючыся ад дажджу. Сярод іх была і Ася, якая бегла навыперадкі з Анатолем. Раптам нехта голасна паклікаў яе. Гэта быў яе бацька, які бег насустрач з расстаўленымі рукамі.
Дзяўчынка апынулася на руках у мужчыны і абняла яго шыю. Ён цалаваў яе, а яна глядзела на яго са здзіўленнем і спалохам. Ася спытала, дзе мама, бабуля і ўсе астатнія. Партызан сеў на мокрую траву, трымаючы дачку на руках, і нешта гаварыў ёй, выціраючы слёзы.
Увечары, калі мама загнала нарэшце свайго Анатоля ў зямлянку, хлопчык спытаўся, што лепш — быць мінёрам, як яго тата, ці разведчыкам, як Асін тата. Мама адказала, што найлепш тое, што дзяўчынка, якая была сіратой, цяпер мае тату.
А Ася ў гэты час была ўжо далёка. Яна сядзела з татам на кані і ехала ў дрымучы, цёмны бор. Прытуліўшыся да яго, дзяўчынка драмала, успамінаючы "зялёную школу" і сваіх новых сяброў. Партызан ціха спяваў ёй песню пра залаты вясняны дзень, якая гучала цяпер як калыханка.