Пагоня (Пташнікаў)
Вельмі кароткі змест
Беларускія лясы ля ракі Віліі, зіма. Шасцігадовы лось Адзінец жыў адзін пасля таго, як страціў сваю ласіху і цялятка.
Некалі ён прывёў сваю сям'ю на вадапой да Віліі, дзе іх застрэлілі паляўнічыя. Пасля гэтага лось блукаў па лесе, шукаючы іх. У суровую зіму голадныя ваўкі — Мурлахапы, Мурлахапая і іхны сын Мурлахапенькі — пачалі паляваць на яго. Цэлы дзень яны ганялі лася па лесе, пакуль ён не схаваўся ў пячоры пад вывараткай сасны на Жоўтым беразе.
У ласіхі ўздрыгнулі, падскочыўшы, заднія ногі; яна падняла яшчэ ўгару галаву і павярнула назад, як усё роўно хацела паглядзець яму ў вочы: куды ты прывёў
Ваўкі не адсталі і працягвалі пагоню ўначы. Адзінец пабег праз вёску на Пагурак, дзе яго абклалі іншыя ваўкі з мясцовай зграі. У адчайным бою лось забіў ваўчыцу Мурлахапую, але страціў рогі. Стары воўк Мурлахапы ўчапіўся яму ў горла. Адзінец паранілі маладога ваўчка Мурлахапенькага, але сам загінуў ад ран. Пасля бою ваўкі пачалі біцца паміж сабой за здабычу. Мурлахапы і яго брат загінулі ў сутычцы з іншай зграяй. Толькі паранены Мурлахапенькі выжыў, але застаўся адзін сярод касцей і крыві на заснежаным Пагурку.
Падрабязны пераказ па раздзелах
Назвы раздзелаў у пераказе — умовныя.
Раздзел 1. Лось-адзінец у зімовай пагоні
У жорсткую зіму на беразе ракі Віліі стаяў голы Жоўты бераг, які не заносіла снегам. Халодны вецер з поўначы змятаў іней і рэдкі снег, і бераг быў відаць здалёку. Тут, на павароце, Вілія падмывала бераг, гонячы чорную ваду і не замярзаючы нават у вялікія маразы. Сёлетняй вясной рака зусім падмыла карэнне старасвецкай сасны, якая стаяла на краі берага. Упаўшы верхам у ваду, сасна сваімі двума дзідаватымі раламі ўтварыла пад сабой адумыслую пячору.
Сёлета зіма пачалася ранняя і калючая. Маразы пяклі не адпускаючы, і адразу з імі пайшоў снег сухі, сыпучы, густы. Яго гнала паўночным ветрам на Вілію і на Ліпнікі, заносячы ўсё наўкола. Пячору пад злеглай сасной зверху засыпала снегам, зраўняўшы з зямлёй.
Шасцігадовы лось, падагнуўшы пярэднія ногі, увесь змакрэлы і аблеплены ледзяшамі, ссунуўся з Жоўтага берага на каленях каля самай пячоры да пролабкі ў Віліі. Апусціўшы гарачую пысу ў чорную ледзяную ваду, ён стаў смактаць, задыхаючыся, сапучы і раз за разам паварочваючы галаву з цяжкімі прыледзянелымі рагамі назад, у бок Ямскага.
Недзе там, адстаўшы ад яго, засталіся ваўкі. Падавалі толькі здалёку голас, падвываючы. Ён вадзіў іх цэлы дзень кругамі па Ямскім і, адарваўшыся ля Пагурка, прыйшоў у Ліпнікі, на Жоўты бераг да Віліі. Халодная вода апякла ледзяной гарачынёй і рот, і горла, і ўсё нутро, калола ў зубы і совала нечым вострым аж у галаву пад цяжкія рогі.
Выматаны за дзень - зрушылі яго тры ўзвярэжаныя ад голаду ваўкі ў маладым сосніку пад Ямскім усходам сонца, дзе ён ціха гломзаў мерзлыя калючыя сасновыя вяршкі
Тры ваўкі - два старыя, вопытныя, і трэці меншы, малады пераярак - не давалі яму спыніцца нават на крок, каб перавесці дух. Яны гналі і гналі яго па Ямскім лесе, насядаючы. Ён круціў іх па балоце і старасвецкім ельніку, выбег на поле да вёскі, але і яны выбеглі за ім. Тады ён рвануў праз голы бярэзнік і праз дарогу, каб звярнуць у Ліпнікі.
На Каралінскай пасецы дарогу ім усім перагарадзілі леспрамгасаўскія машыны, гружоныя дрэвам. Цямнелася, і яны ішлі з уключанымі фарамі, рассякаючы марозную туманную цемень вострым калючым агнём. Ён смела скочыў паміж машын праз дарогу, а ваўкі спалохаліся і адсталі. Уратавалі на гэты раз машыны і людзі.
Галодны цэлы дзень і саслабелы, ён цяпер, пасля вады з Віліі, зусім саслаб і не мог падняцца з калень. Пярэднія ногі дрыжэлі ў каленях і не хацелі яго трымаць - падкошваліся. Не трэба было піць; пасля вады ён кожны раз слабеў, але, калі быў галодны, яму страшэнна хацелася піць.
У рацэ проці яго трэснуў лёд і зашваргатала на павароце вода. Ён страпянуўся ўвесь, атросшыся ад вады і ледзяшоў, павярнуўся носам на ўсход у бок Ямскага, адкуль прыбег, стаяў, натапырыўшы вялікія вушы, і слухаў. Адарвацца ад пагоні ён адарваўся, але добра ведаў, што ваўкі так лёгка яго не пакінуць.
Раздзел 2. Сямя Мурлахапаў бярэ след
Трохгадовая вопытная ваўчыца бегла першая. Калі яны ўсе трое - пяцігадовы воўк-важак, яна і іхні першынец, гадавалы ваўчок-пераярок - спыніліся перед дарогай, па якой ішлі гружоныя дрэвам машыны з запаленымі агнямі, згубілі лася, ваўчыца, звярэючы, не знаходзіла сабе месца.
Машыны, ракочучы маторамі, скрыпучы дрэвам і бразгаючы жалезнымі ланцугамі, былі спыніліся на дарозе якраз перад імі, і ім усім траім давялося залегчы ў снег ля дарогі - ткнуцца ў старыя пад'ялеўцавыя кусты. Перабягаць дарогу пры машынах яны збаяліся.
Цяпер машыны былі ўжо далёка, зніклі з воч за аблепленымі снегам соснамі, толькі чуваць быў іхні рокат і вісеў над дарогай праціўны смурод ад дыму і бензіну. Мурлахапая першая ўскочыла з-за куста, перабегла дарогу і пачала мітусіцца, нюхаючы снег і паветра, пакуль не набегла ўперадзе між сосен на ласіны след.
Узышла поўня і як усё роўна пасыпала на стары зляжалы снег бялейшага свежага сняжку - і наперадзе добра было відаць. Мурлахапая бегла па следзе першая, замяніўшы Мурлахапага, і, калі губляла след, яна круцілася кружка па снезе: лепш за яго чула жывёлу. Збіўшыся са следу, усе трое спыняліся і хуценька вадзілі насамі, ловячы паветра. Яна першая пазнавала пах.
Мурлахапая і тут была жвавейшай і першая, скочыўшы ў кут пячоры, схапіла са снегу тры змерзлыя друзалкі ласінага калу і глынула іх адразу, не пажваўшы
З Жоўтага берага па снезе па ласіных слядах яны ссунуліся, згрудзіўшыся ў кучу адразу ўсе трое, і ў пячору пад вывараць убеглі кучай. Сталі нюхаць, круцячы галовамі, ласіны дух і сляды. Лось у пячоры толькі што быў - яны чулі гэта па паху. Яны спазніліся і цяпер, дзеручы ад ярасці лапамі перамерзлы сыпучы пясок, закруціліся па пячоры.
Раздзел 3. Пагоня выводзіць усіх на Пагурак
На Пагурак бег і Адзінец. Ён чуў за сабой блізка ваўкоў: яхкалі і скуголілі. Чуў яшчэ, што слабее, гэта, мусіць, пасля пячоры: пастаяўшы, не можа доўга ісці ў галоп. Ад дыхавіцы распірае бакі, грукае ў грудзях сэрца, спыняючыся і заміраючы, - тады вядзе ў бакі галава.
Пад ядранай поўняй снег на зямлі быў аж сіні; з-пад ног ён узлятаў, рассыпаючыся на дробныя бліскучыя іскры. Калі Адзінец пачуў, що раптам лёгка стала бегчы, што пацвярдзела пад нагамі, - пазнаў, што выбег на Белую дарогу - блізка да вёскі. Па ёй і летам і зімой вялізныя чорныя машыны вазілі дрэва.
Машын на дарозе цяпер не было. І ён злавіў сябе на тым, што выбег на дарогу да вёскі не так сабе, што яго пагнаў страх. Трэба шукаць ратунку ў вёсцы. У вёску ззаду за ім ваўкі не кінуцца. Але калі ён выскачыў аж на загуменне - паказаліся цёмныя хаты і запахла з хлявоў скацінай, - спыніўся як укопаны.
Яму на якую хвіліну здалося, што пагоні больш няма, што ваўкі адарваліся ад яго, не пайшлі да вёскі. Але на горцы за дарогай ён убачыў, што яны не адсталі.
У вёску да людзей ён не пабяжыць. У вёску ён ужо быў раз пабег. Тады стаяла позняя восень, яшчэ не было на зямлі снегу і пёк нагалец мароз. І тады яго, маладога яшчэ лася, паднялі ваўкі ў тым жа Ямскім, у пушчы. Ён пабег на поле, на цвёрдую ад марозу зямлю. Падбег па зялёнай заінелай руні да самай вёскі - ваўкі па голым полі за ім не пайшлі, адсталі.
За фермай ён сігануў цераз вясковую дарогу і рвануў на поле, пад бярэзнік - бег на Пагурак, пад Ямскае. Тут ён ведаў добра ўсе хады і выхады. За Пагуркам - Ямскае, там... Не падвялі б толькі ногі. Але клікала яго цяпер не воля, а бяда.
Пагурак - выспа між вёсак, балот і дзвюх рэчак. На Пагурку недалёка ад старых голых і разгатых асін ён і пачуў, як завылі ззаду ваўкі. Нават пераярак падаў свой тоненькі галасок. Пасля адразу ваўкі завылі і спераду, моцна, голасна, настырна. І з бакоў - з гаўканнем і гыркам. Ён здагадаўся, што абложаны.
Раздзел 4. Бітва за здабычу і братняе забойства
Ваўкі, відаць, даўно сачылі за ім, ведалі ўсе яго хады, а сёння трое пайшло ў пагоню, астатнія абклалі яго на Пагурку - чакалі, што ён прыбяжыць сюды: ляглі ў засаду. Ён прыціснуўся задам да самай старой і шырокай асіны, падняў ад зямлі пярэднюю правую нагу і адставіў назад - падрыхтаваўся для ўдару, і нагнуў чуць-чуць уніз галаву, выставіўшы ўперад рогі.
Раздзел 5. Птушы погляд на чырвоны світанак
Яму, Мурлахапенькаму, клюнула ў вока варона. Ён адплюшчыў вочы і глядзеў на яе: стаяла над ім - чорная дзюба і чорная галава, шэрыя плечкі і грудзі. Убачыў яшчэ, што кончылася ноч і пачынала днець. Варона падумала недзе, што ён нежывы, і дзюбнула другі раз - глыбака, аж забалела яму ў галаве.
Здалося яшчэ, што высака з гары, з-за чорных старасвецкіх асін яму на галаву ўпала белая-белая цяжкая поўня і прыціснула яе да зямлі...