Хлопцы самай вялікай вайны... (Навуменка)
Вельмі кароткі змест
Тэрыторыя Беларусі і Расіі, гады Вялікай Айчыннай вайны. Малады хлопец Віктар Пасашка быў прызваны ў Чырвоную Армію пасля партызанскай дзейнасці.
Яго і іншых навабранцаў накіравалі ў запасны полк каля Кірава, дзе, апранутыя ў старую вайсковую форму і слаба забяспечаныя ежай, яны прайшлі хуткае навучанне перад адпраўкай у бой. Віктар імкнуўся хутчэй трапіць на фронт і, падкупіўшы пісара, патрапіў у маршавую роту.
Разам з іншымі салдатамі ён трапіў пад Ленінград, затым на цяжкія баі пад Нарвай і ў Карэльскім перашыйку. Пад час гэтых жорсткіх баёў Віктар атрымаў параненні, а шмат знаёмых партызан і сяброў з роднага мясцечка загінула ці прапала без вестак.
Усведамленне страты сяброў, з якімі ён гадаваўся і вучыўся, пакідала цяжкія сляды ў ягонай душы:
Вайна яшчэ не скончылася, а хлопцаў нараджэння дваццаць пятага года, з якімі разам хадзіў у школу і якія пайшлі на фронт, Віктар жывога не памятаў ужо ніводнага...
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы — рэдакцыйны.
Знаёмства з Віктарам Пасашкам і яго таварышамі
Пасля станцыі Бранск стала зразумела, што эшалон кіруецца ў горад Кіраў. Віктар Пасашка трапіў у добрую цяплушку з двух'яруснымі палкамі і жалезнай пячуркай. У вагоне ехалі знаёмыя хлопцы: аднакласнікі Саша Чарняўка і Васіль Міхальчук, а таксама стрыечны брат Адам Пасашка.
Віктар быў адзіным з местачковых хлопцаў, хто ваяваў у партызанах, што дазваляла яму быць звязным паміж маладымі местачкоўцамі і партызанамі. Сярод партызан быў Сяргей Рагазуб, з якім Віктару давялося ляжаць у засадзе і хавацца ў балоце падчас блакады.
Жыццё ў запасным палку
На станцыі Фаянсава эшалон спыніўся. Калону пастроілі і павялі ў лес па шырока пратаптанай дарозе. Выгляд калоны быў убогі: дзіравыя ватоўкі, шэрыя світкі, латаныя кажухі. Мясцовыя жанчыны, якія гандлявалі на станцыі, накінуліся на іх з лаянкай, называючы дэзерцірамі і баязліўцамі.
Убогі, непрывабны выгляд мела яна. Дзіравыя ватоўкі, шэрыя сялянскія світкі, латаныя-пералатаныя кажухі. У гэта быў апрануты пераважна люд цывільны.
Пасля санітарнага ізалятара навабранцаў адправілі ў лазню, дзе выдалі старыя шынялі, ватнікі і гімнасцёркі. Віктару дасталіся доўгі кавалерыйскі шынель з прапаленым крыссём, вышмаргаваны ватнік і вялікая гімнасцёрка.
Запасны полк размяшчаўся ў лесе пад навіссю векавых хвой. Віктар трапіў у барак, дзе на трох'ярусных нарах размяшчалася восемсот чалавек. Кармілі па трэцяй катэгорыі: шэсцьсот пяцьдзесят грамаў хлеба, дзесяць грамаў цукру і вельмі сціплы прыварак. Тытунёвае забеспячэнне не прадугледжвалася.
Малады васемнаццацігадовы жывот, аднак, нельга было замаліць ніякімі, няхай сабе ўзвышанымі і святымі лозунгамі. Ён патрабаваў харчу, і пры гэтым не толькі ў калорыях, а і ў пэўным аб'ёме.
Акрамя баявой падрыхтоўкі, навабранцы займаліся будаўніцтвам новых памяшканняў. Штодня трэба было прынесці па тры бервяны з лясной дзялянкі, што знаходзілася за два кіламетры. Нягледзячы на цяжкасці, Віктар адчуваў гонар ад прыналежнасці да вялікай справы.
Падрыхтоўка да адпраўкі на фронт
У запасным палку Віктар пазнаёміўся з Васем Гайчуком, маладым партызанам з суседняга раёна. Нягледзячы на недаяданне, Вася заставаўся бадзёрым і актыўным. Ён увесь час праводзіў ля кулямётаў, асабліва захапляўся станковым кулямётам і марыў пра подзвігі на фронце.
Віктар імкнуўся хутчэй трапіць на фронт. Паводле правілаў, ён, як чалавек з адукацыяй, але не абвучаны, павінен быў вучыцца ў палкавой школе шэсць месяцаў. Каб паскорыць адпраўку, ён звярнуўся да ротнага пісара, які за жменю махоркі змяніў у дакументах год нараджэння, зрабіўшы Віктара старэйшым.
Перад адпраўкай на фронт Віктар трапіў у нарад на кухню, дзе змог накарміць сваіх сяброў. Калі ён атрымаў новую форму, яму стала шкада пакідаць запасны полк, дзе былі свае памятныя месцы: пляц для разводу рот і сушылка, дзе салдаты збіраліся вечарамі, спявалі песні і дзяліліся ежай.
Баявы шлях Віктара
Пры пагрузцы ў эшалон адносіны мясцовых жанчын да салдат у новай форме змяніліся. Яны ўжо не лаяліся, а са слязьмі на вачах прасілі хутчэй скончыць вайну і вярнуцца дадому.
Ён, Віктар, прылучан да вялікай, святой справы, за якой сочыць увесь свет, якая вырашае лёс будучых пакаленняў. Хіба лёгка было ўявіць у сорак першым, што немцаў... пагоняць назад.
Замест Украіны, куды спадзяваліся трапіць навабранцы, іх адправілі пад Ленінград. Віктар ваяваў у акопах пад Нарвай, дзе вёўся пазіцыйны бой з немцамі, якія не хацелі здаваць Прыбалтыку. Ён хутка прывык да салдацкага жыцця: навучыўся спаць на снезе, кіпяціць чай з мінімумам сродкаў.
Вясной 1944 года дывізію перакінулі на Карэльскі перашыек, дзе пачаліся актыўныя баі. Там загінулі Сяргей Рагазуб і іншыя партызаны, якіх ведаў Віктар. Сам ён быў паранены ў шыю і руку і трапіў у шпіталь.
На вайне такой жа вострай патрэбай, як харч, з'яўляюцца лісты. Без лістоў з дому ці з якога-небудзь іншага месца салдат ваяваць не можа.
Страты сяброў і цана перамогі
Тым часам пачалі наступленне тры Беларускія франты. Віктар атрымліваў лісты ад сяброў, але яны прыносілі сумныя навіны. Стрыечны брат Адам загінуў ля Дняпра пры абыходзе Воршы.
Пятро Герасімаў дайшоў да Горадні, дзе быў цяжка паранены ля Нёмана і праз некалькі дзён памёр. Васіль Міхальчук прапаў без вестак. Ва Ўсходняй Прусіі Віктар атрымаў ліст ад Сашы Чарняўкі, але хутка і ад яго перасталі прыходзіць весткі.
Вайна яшчэ не скончылася, а з усіх хлопцаў нараджэння 1925 года, з якімі Віктар разам хадзіў у школу і якія пайшлі на фронт, ён не памятаў ужо ніводнага жывога.