Цюцік (Брыль)
Вельмі кароткі змест
Лясная сядзіба лесніка, восень. У лесе ў дзеда Арцёма нарадзіўся цюцік.
Ён жыў з маці-сукай Мухай і братам-шчанюком. Аднойчы нейкі дзядзька прыехаў па дровы, узяў цюціка ў мяшок і павёз дахаты. Дома дзядзькавы дзеці Міхась і Волька вельмі ўзрадаваліся шчанюку, але маці, цётка Алена, была супраць новага жыхара. Яна заўсёды шукала прычыны пазбавіцца ад цюціка.
Аднойчы цюцік узяў з-пад печы яйка і панёс яго. Цётка злавіла яго, збіла фартухом за гэта.
Цётка вынесла яго на двор і шпурнула цераз плот на мерзлую раллю. Снегу было няшмат, і цюцік выбіў лапку.
Пакалечаны цюцік пачыкіляў па снезе і апынуўся ў вёсцы. Ён залез праз дзірку для ката ў чыесьці сені і праваліўся ў пагрэбнік. Там яго знайшла сям'я Габрусёвых. Бабка Хвядося спачатку спалохалася, але потым разам з Рыгоркам і яго бацькамі яны дасталі цюціка з ямы. Сям'я пашкадавала галоднага пабітага шчанюка, накарміла яго капустой. Рыгорка занёс цюціка ў хлеў да кабылы Гнедкі. Цюцік, сыты і сагрэты, шчасліва заснуў на саломе.
Падрабязны пераказ па главах
Назвы глаў — рэдакцыйныя.
Глава 1. Нараджэнне ў лесе і разлука з маці
У лесе, у двары лесніка, нарадзіўся маленькі шчанюк. Спачатку ён нічога не бачыў і не меў імя, жыў толькі дотыкам да цёплага і пушыстага - сваёй маці.
Ён нарадзіўся ў лесе, у двары таго дзядзькі, што пільнуе лес. Спачатку нічога не бачыў і ніяк не называўся,— жыў сабе вобмацкам, ды ўсё.
Разам з ім жыў такі ж маленькі брат-шчанюк. Яны разам ссалі маці, калматую суку Муху, пасля хлябталі малако з чарапка і гулялі на двары ў будзе на саломе.
Аднойчы дождлівым днём маці пабегла недзе, а шчанюкі сядзелі ў будцы і глядзелі на двор. Праз леснікову сядзібу ехалі фурманкі з дровамі, дзядзькі спыняліся каля студні і паілі коней. Пасля прыехаў адзін дзядзька на сівой кабыле, напаіў яе і падышоў да буды. Ён пагладзіў шчанят і пайшоў у хату да дзеда Арцёма.
Дзед прапанаваў дзядзьку ўзяць абодвух шчанят, але той адмовіўся - жонка ў яго злая і скупая. Дзед выняў цюціка з буды, паказаў яго зубы і апусціў у мокры мех. Дзядзька прывязаў мех на дровах і паехаў. Цюціка ў цемры кідала ўва ўсе бакі, ён жаласна пахныкваў ад страху.
Глава 2. Новы дом у дзядзькавай сямі
Дзядзька прыехаў дахаты позна. Ён быў мокры, галодны і стомлены. Распрог сваю Сіўку, упусціў яе ў хлеў, узяў мяшок з цюцікам і пайшоў у хату. Там яго чакалі дзеці - Міхась і Волька, якія будуць вельмі радыя новаму цюціку.
Дзядзька вытрас цюціка на падлогу. Дзеці закрычалі ад радасці, але маці была незадаволена - не хацела новай клопату. Дзядзька сказаў ёй сціхнуць і сеў есці. Волька спытала, чым будуць карміць цюціка. Тата адказаў, што пакуль малаком, а потым бульбай. Ён наліў малака ў чарапок і ткнуў цюціка мызачкай у малако. Малыш пачаў прагна хлябтаць, а дзеці смяяліся ад радасці.
Глава 3. Канфлікт з цёткай Аленай і блуканне
Гаспадыню звалі цётка Алена. Гэтую зіму куры дрэнна нясліся, і яна лаялася на іх. Аднойчы яна выпусціла курэй з падпечка і пайшла з бязменам, прычыніўшы дзверы. Дзяцей не было дома, а дзядзька паехаў у млын.
Цюцік убег у кухню пагрэцца, а пасля панюхаў пад печ. Там былі тры яечкі - цёпленькія, гладзенькія. Цюцік узяў адно асцярожна ў зубы і панёс. Цётка стрэла яго ў сенях, схапіла за хвост і пачала сцябаць фартухом. Цюцік крычаў на ўвесь свет. Цётка вынесла яго на двор і шпурнула цераз плот на мерзлую раллю.
— Яшчэ чаго не было,— аказалася маці.— Мала яшчэ, што галубоў гіблота, дык новую трасцу прывалок. Дальбог, і гэтага звяду!
Снегу было няшмат, і цюцік выбіў лапку. Заенчыў, заплакаў. Плот быў новы і шчыльны, не было нават малое дзірачкі. Цюцік пачыкіляў тры з палавінай, тры з палавінай і апынуўся пад нейкім гумном. З дзядзькавага хутара ён прычыкіляў у вёску.
Чыкіляў, чыкіляў цюцік і апынуўся пад нейкім гумном... ён прычыкіляў у вёску. Пачынала шарэць. Цюцік кульгаў па вуліцы і пахныкваў.
Падышоў да нейкіх варот, палез на падворак. У сенях была дзірка для ката. Цюцік панюхаў і палез. У цемры ён тоўхаўся носам у шорсткую кастрыцу, а потым раптам паляцеў кудысьці і ўпаў на сырое каменне ў пагрэб. Пабіў лабаціну, спіну. Плакаў доўга, а пасля прыслухаўся - ціхенька, цёмна, толькі пахне квашанай капустай і сырою бульбай.
Глава 4. Выратаванне і новая сямя
У Габрусёвых у хаце была толькі бабка Хвядося. Яна спраўляла сабе ды паглядала ў вокны - хатніх не было. Яны пайшлі да малатарні. Бабуля вырашыла пайсці ў пагрэбнік па бульбу. Падышла да жарала, кінула туды кошык і пачала ступаць на лесвічку. З ямы пачулося енчанне.
Бабуля спалохалася і пабегла чакаць хатніх. Прыйшлі яны - Сцяпан, Настуля і Рыгорка. Хлопец палез у яму з газоўкай і ўбачыў сабачку. Цюціка дасталі і панеслі ў хату.
Налілі цюціку капусты. Тата папыхваў люлькай і казаў, што цюцік будзе замест Лыска. Рыгорка заўважыў, што нейкая зараза ножку перабіла. Тата плюнуў і сказаў пра дурняў на свеце. Бабуля Хвядося сказала, што не трэба біць скаціну - яна немая і не скажа. Рыгорка занёс цюціка ў хлеў, пагладзіў і палажыў ля Гнедчынага катуха.
Ах, як добра цюціку, як смачна ў жываце, які ён пузаценькі, цёплы і мляўкі! Цюцік скурчыўся і шчасліва заснуў.